Siemens heeft grootste plannen met Siemensstadt, zijn thuishaven in de wijk Spandau in Berlijn. In 2035 moet hier Siemensstadt Square zijn verrezen, een futuristisch ogend stadsdeel dat wonen, werken, studeren én leven combineert, op een technologisch vooraanstaande én duurzame basis. Om dit te realiseren zet het technologieconcern zijn tech-ecosysteem in met onder meer digital twins en oplossingen voor gebouwautomatisering, energietransitie en mobiliteit.
Tekst: RIK SANDERS Beeld: RIK SANDERS en SIEMENS
Daar waar bijvoorbeeld Eindhoven zijn Philipsdorp heeft en het Italiaanse Vicrea de Olivetti-erfgoedbuurten, heeft Berlijn zijn Siemensstadt. Het is een deel van Spandau, een district van de Duitse hoofdstad en inmiddels zo’n 125 jaar oud. Het elektrotechnisch bedrijf Siemens & Halske kocht in 1897 hier een grotendeels braakliggend terrein, met voornamelijk bossen, weiden, heidegebieden en moerassen. In 1904 startte het bedrijf met de bouw van de eerste woonblokken voor de arbeiders van Siemens. In 1914 werd de naam Siemensstadt voor het eerst gebruikt. Ook in het naburige Charlottenburg werden huizen gebouwd voor medewerkers, de wijk Großsiedlung Siemensstadt, ontworpen door vooraanstaande architecten.
Wie bijvoorbeeld in de buurt van de boulevard Siemensdamm een wandeling maakt door straten als de Ohmstraße, Hefnersteig en Reisstraße ziet hier nog de grote voetafdruk die Siemens heeft achtergelaten met rijen woonblokken voor personeelsleden. Daarnaast staan er in deze contreien, met bijnamen als Elektrostadt im Grünen en Werkstadt und Wohnstadt, nog talloze fabrieken en kantoren van Siemens, afgewisseld met vestigingen van andere bedrijven, vaak behorend tot het ecosysteem van het technologieconcern. Aan de Wernerwerkdamm is bijvoorbeeld een kantoor van Siemens gevestigd voor ‘smart infrastructure, electrification & automation’ dat deel uitmaakt van het ‘Thelen Technopark Berlin’. Dat park huisvest een velerlei aan techpartijen, van klein tot groot, waaronder Atos en Fujitsu.
In Siemensstadt is de aanwezigheid van Siemens nog overal zichtbaar, zowel door de hedendaagse activiteiten als het historisch erfgoed zoals deze woonblokken uit het begin 20ste eeuw in de Ohmstraße.
Er wonen vast nog wel Siemens-medewerkers in deze buurt, maar de directe band is al enkele decennia geleden doorgesneden, vertelt Christian Datzer, een woordvoerder van het concern in Berlijn. ‘Siemens voert hier geen apart woningbeleid meer voor werknemers.’ Plaats van afspraak is het monumentale bestuursgebouw van Siemens op de hoek van de Rohrdamm en Nonnendammallee, met uiteraard in een hal de buste van Werner van Siemens, medeoprichter van Siemens en Haske.
Brownfield
In een hier speciaal ingerichte video-showroom gaat Sarah Tietze, lid van het projectteam, in op de achtergronden van deze industriële brownfield-herontwikkeling. ‘Als we het over Siemensstadt hebben, betreft het een gebied van zo’n 76 hectare groot, ongeveer honderd voetbalvelden, waar ongeveer zevenduizend employees van Siemens en Siemens Energy werken. Het grootste deel van het gebied wordt voornamelijk gebruikt voor industriële doeleinden. Daar staat als het ware een hek om heen. Waar we naar toe willen is om van dit gebied een leefbare, open wijk maken, een slimme campus voor de toekomst.’
Maar hoe maak je zo’n klassieke ‘fabriekstad’ klaar voor die toekomst? Is het mogelijk om productie en wonen te combineren? Of blijft het voor mensen alsof ze in een industriegebied wonen? Daarvoor schreef Siemens een stedenbouwkundige wedstrijd uit, gewonnen door het bureau Ortner und Ortner Baukunst uit Berlijn, vertelt Tietze. Punt aan de horizon is 2035. Dan zal de meer dan honderd jaar oude industriële site zijn veranderd in Siemensstadt Square waar ongeveer 35.000 mensen zullen wonen, werken, studeren en leven, ondersteund door een innovatief tech-ecosysteem. De geschatte totale investeringen in het project bedragen zo’n 4,5 miljard euro; Siemens zelf investeert 750 miljoen euro.
Blauwdruk
Op 25 juni 2023 ging na jaren voorbereiding de eerste spade de grond in, in aanwezigheid van de Duitse bondskanselier Olaf Scholz en de huidige burgemeester van Berlijn, Kai Wegner (opgegroeid in Spandau). Deze zware afvaardiging geeft het belang aan dat wordt gehecht aan een van Europa’s grootste stadsontwikkelingsprojecten. Siemensstadt Square geldt als een blauwdruk voor een stad van de toekomst. Het technologieconcern werkt hierbij samen met tal van partners én zet ook eigen technologie in, met name zijn Xcelerator-platform. Zo gebruikt Siemens een ‘digital twin’ om de volledige bouw van de nieuwe wijk te plannen. De projectplannen omvatten de bouw van ongeveer 2.700 nieuwe appartementen. Daarnaast worden er voorzieningen zoals scholen, kinderdagverblijven en sociale infrastructuur ontwikkeld om een complete en geïntegreerde gemeenschap te creëren, aldus Tietze.
‘Bij Siemensstadt Square verbinden we de virtuele stad met de echte stad’, benadrukt zegsman Datzer. ‘Met behulp van onze digital-twin-technologie wordt de toekomstige wijk in simulaties meerdere keren gepland, gebouwd en onderhouden. Dit houdt in dat bestaande en toekomstige gebouwen digitaal in kaart worden gebracht, samen met de infrastructuur van de site – wegen, open ruimtes, mediavoorzieningen en de energie-inrichting – en de onderliggende informatie en parameters.’
Tweelingen
Siemens spreekt in dit verband van een campus twin, die is ontwikkeld in samenwerking met Bentley Systems, een partner op het Xcelerator-platform. Deze simulatietool fungeert als een digitaal real-time masterplan en brengt alle relevante gegevens samen, van gebouwinformatie tot planningsstatus. Daarnaast zet het concern een building twin in voor een fotorealistische herindeling van het bestaande gebied én een energietwin om de stroomvoorziening van de wijk te stroomlijnen aan de hand van prognoses, het monitoren van leveringsvarianten en data-analyses.
De digitale tweelingen geven een holistisch beeld voor de gehele 76 hectare stadsoppervlakte. Zo kunnen gebouwen en infrastructuur worden gesimuleerd en geoptimaliseerd, lang voordat ze worden gebouwd en zelfs nadat de bouw is voltooid, stelt Datzer. In de digitale stad kunnen fouten worden opgespoord om ze in de echte wereld te vermijden. Dat levert efficiencyvoordelen op in de voorbereiding, bouw en exploitatie maar ook op het gebied van duurzaamheid.
Nieuwe ingang
Siemens heeft een staat van dienst op het gebied van gebouwautomatisering waarbij het een combinatie van operationele technologieën (ot), informatietechnologieën (it) en het internet of things (iot) inzet en datasilo’s doorbreekt. Dat komt in dit megatraject goed van pas. De oude, bestaande gebouwen worden aangevuld met nieuwe panden waarbij het geheel er niet als een ratjetoe maar als één geheel moet uitzien. Bovendien moeten de bestaande industriegebouwen worden aangepast aan de huidige (duurzame) eisen. De meeste zullen behouden blijven, waaronder een aantal monumenale blikvangers, zoals het Schaltwerk-Hochhaus, de Parabelsaal en het Verwaltungsgebäude (bestuursgebouw). Maar ze komen wel te staan in een nieuwe context, toont Tietze in een videopresentatie in de showroom.
Zo krijgt Siemensstadt Square als het ware een nieuwe ingang: namelijk het nog te heropenen S-Bahn-station op de Rohrdamm. Dit oude Siemensstadt-station sloot in 1980 en staat er nu nog achter het bestuursgebouw troosteloos bij. Nadat het opgekalefaterd is, vormt het straks de schakel tussen het bestuursgebouw en de nieuwe gebouwen aan de andere kant. En er wordt ook een nieuwe, voetgangers- en fietsersvriendelijke boulevard aangelegd, omzoomd door bomen, met cafés, winkels, scholen en andere sociale voorzieningen, uitmondend in een nieuw centraal plein, met architectonische hoogstandjes.
De futuristische plannen voor Siemensstad Square ademen vooruitgangsgeloof én techoptimisme. De digitale maquettes en artist’s impressions ogen in de showroom fraai, al zal de praktijk de komende jaren weerbarstiger blijken. Voor Siemens staat overeind dat technologie de wijk leefbaar en klaar voor de toekomst zal maken. Zoals bondskanselier Scholz bij de opening van de showroom zei: ‘Siemensstadt zal blijven wat het al 125 jaar is – een plaats van een nieuw begin, een plaats van de toekomst en van vertrouwen!’
Opgeleverd
De komende twee jaar worden de eerste nieuwe gebouwen van Siemensstad Square opgeleverd: een atriumgebouw, een torenflat en een informatiepaviljoen dat de buurtbewoners op de hoogte houdt van de voortgang van het project. Of bekijk hier de virtuele rondleiding.
